ВИЧ-халдавыр болгаш эмнелге ажылдакчылары

ВИЧ-халдавыр  болгаш эмнелге ажылдакчылары

         Янзы-буру профессияларнын аразында кижилернин кадыынга хоралыг, харын-даа айыылдыг мергежилдер хой. Ылангыя халдавырлыг аарыглардан аарааш, эмнелгелерде чыдарларны эмнеп, оларга эмнер сыкыртып, ханын болгаш оон-даа оске чуулдерин ап, шинчилеп, аарыг кижи-биле хун буруде ужуражып, оларнын эът-кежинге ургулчу дээп турар эмчилернин, эмчи сестраларынын ажылы оларнын боттарынга база айыылдыг болуп турары билдингир. Аарыг кижи-биле ажылдаарда, бодун канчаар алдынарын, кандыг дурумнарни, сагындырыгларны канчаар сагыырын оларга чеже-даа ооредип каар болза, херек кырында ажылга чуу-даа бооп болур. Кандыг-бир айыылдыг таварылга  хенертен болу бербес деп кым-даа магадылап шыдавас.   Кижилернин ВИЧ-аарыгдан аарый бээр айыылын эвээжидири 21 чус чылдын эн берге айтырыгларынын бирээзи бооп турар. Чуге дээрге бо аарыг бугу делегейде канчаар-даа аажок нептерээн  болгаш кижи торелгенгенде, чурттарнын социал-экономиктиг хогжулдезинге херек кырында айыылды тургузуп келген. ВИЧ/СПИД-ке удур демиселди куштелдирип, калбартып-канчаар ажылдаарын куруне чергелиг айтырыг болуп, аараан кижилерге чедингир эмчи дузазын  коргузери бирги чергенин сорулгазы апарган. Медицина ажылдакчылары ВИЧ/СПИД аарыг кижилерни эмнеп, оларга эмчи дузазы чедирер хулээлгезинден чайлап, ойталап шыдавастар. Оон-биле чергелештир олар ажыл уезинде боттарынга аарыг халдадып ап болурундан база сестип, харын коргуп-даа турарлар. Ындыг аарыг кижи-биле канчаар ажылдаарын эки билири, ажылга бодун канчаар алдынары, чогуур негелде-чурумну сагыыры, оваарымчалыг болуру, профилактиктиг хемчеглерни кууседири – эмчинин азы сестранын кадык болурунун, аарыг халдадып алырынын айыылын чайладырынын магадылалы болуп, оларнын дувурелин эвээжедир, ынчан аарыг кижиге эмчи дузазын бедик деннелге коргузеринин аргазы бар апаар.

Ажылга кандыг-даа  таварылга туруп болур деп устунде демдегледим. Россиянын эмнелге статистиказындан алырга, 2015 чылда Россиянын эмнелге ажылдакчыларынын аразынга пациентилерге эмчи дузазы чедирип тургаш, бодунга ВИЧ-халдавыр халдадып алганынын 3 таварылгазы албан езузу-биле данзылаттынган. ВИЧ-тен аараан кижилерге эмчи дузазы коргузуп тургаш, авариялыг байдалга келгенинин  бистин республикавыста 23 таварылга буруткеттинген. Болган таварылга бурузун медицина човулелдеринге сайгарып корген, оларнын канчап айыыл болу бергенин истелгени чорутканын соонда, ол эмнелге албан черинге эпидемиологтуг коргузуглер талазы-биле хыналганы кылып, эмнелге  ажылдакчылары-биле семинарларны эртирген. Бо эмнелге ажылдакчылары ВИЧ/СПИД товунде диспансер учедунга тургустунгаш, куштуг вируска удур профилактика эмнээшкинин  алганнар.

ВИЧ-халдавырлыг аарыг кижилернин саны ковудээн тудум, эмнелге ажылдакчыларынга айыыл база улгадып турар. Республикада бо хун 149 ВИЧ-халдавырлыг кижилер демдеглеттинген. Оон кадында хан дамчыштыр халдаар гепатит аарыгларнын (саргарар от аарыглары) нептерээни-биле эмнелге ажылдакчыларынын профессионалдыг аарыын болдурбазы, оларнын кадыын камгалаары бо хунде республикада чугула сорулга болуп артпышаан деп санаар мен. Чуге дээрге гепатиттин, ылангыя В,С,Д дээн ышкаш хевирлеринден аарый бээри, ВИЧ халдадып алырындан безин белен болур.

Ынчангаш, эмнелге-профилактика албан черлеринин удуртукчулары ажылдакчыларынын кадыын камгалап, профилактиктиг ажылдарны доктаамал чорудар ужурлуг:

1.Эмнелге ажылдакчыларын эки шынарлыг быжыг хол хаптары, камгаланыр карак шилдери, аас-думчук камгаланыр шарыглар-биле хандырары;

2.Ажылдап кирерде, оон соонда  чыл санында ооредиглиг семинарлар эртирери – эн чугула;

3.Бир эвес эмчи-даа, медсестра-даа кижи боду кичээнгейлиг, оваарымчалыг болбас болза, ооредип, бижип каан дурумнерни сагывас болза, бодунга аарыг халдадып алыры - мыя бо дээрзин кажан-даа утпас болза эки. Бо таварылгада аарыг кижи бурузу (ылангыя ВИЧ-халдавырлыг, гепатиттиг) айыылдыг бооп болур.

4.Айыыл таварылгаларда (ажыглаан шприц-биле шиштенип алыры, кеш, ол-чымчак (слизистые) хан-биле боражы бергени болгаш оон-даа оске) тускай аптечка «ВИЧ/СПИДке удур» ажыглаар ужурлуг;

5.Болган таварылганын дугайын тускай журналга демдеглээш, эмнелгенин удутрукчузунга дораан дыннадыр;

6.Айыыл болу бергенинде ол аарыг кижини ВИЧ барын дораан хынаптар экспресс – тест кылыр ужурлуг.

         Ынчангаш эмчилернин, эмнээр сестраларнын кадыын, аарыг кижилернии-биле домей, камгалаары онза чугула дээрзин ВИЧ-халдавыр-биле демисилел чорудуп турар Республика Товунун специалистери эмнелге ажылдакчыларынга, эмнелге-профилактика албан черлеринин удуртукчуларынга  база катап сагындырып турар.

Монгуш  Орланма

Республиканын СПИД-ке удур демисел товунун

эпидемиолог эмчизи